Kościół na Ziemi Chełmińskiej i jego święci
W historii Kościoła na Ziemi Chełmińskiej przełomową rolę odegrało ustanowienie samodzielnej diecezji chełmińskiej przed 750 laty. Wpływ Krzyżaków na dzieje Kościoła na tej ziemi jest tak znaczący, że często wręcz zapomina się o pierwszych 250 latach ewangelizacji, która dokonała się w ramach państwa pierwszych Piastów. Ziemia Chełmińska w XIII wieku, gdy wytyczano granice nowej diecezji, należała do książąt mazowieckich. Naturalną granicę stanowiły rzeki: Wisła, Drwęca i Osa. Na krańcach Ziemi Chełmińskiej znalazł się Grudziądz, Chełmno, Toruń, Golub i Brodnica.
Historię Kościoła piszą przede wszystkim święci, przez których objawia się działanie Ducha Świętego w dziejach świata. Dlatego podejmując się napisania niniejszego artykułu starałem się wydobyć z 1000-1etniej historii chrześcijaństwa na Ziemi Chełmińskiej kilka postaci, które odegrały w niej kluczową rolę.
Szereg świadków wiary głoszących słowem i przykładem Dobrą Nowinę o Jezusie Chrystusie mieszkańcom Ziemi Chełmińskiej rozpoczyna pierwszy metropolita gnieźnieński, brat i towarzysz podróży św. Wojciecha, błogosławiony Radzim-Gaudenty. W roku 1000 ziemia ta weszła bowiem w skład archidiecezji gnieźnieńskiej w państwie pierwszych Piastów
Niestety, po sukcesach polityczno-religijnych Bolesława Chrobrego przyszła reakcja pogańska. Na objętych buntem terenach zburzono istniejące świątynie, kler rozproszono lub wymordowano. Sytuację pogorszył jeszcze najazd księcia czeskiego Brzetysława II na Wielkopolskę. W katedrach w Gnieźnie i Poznaniu, jak relacjonuje Gall-Anonim, "dziki zwierz umieścił swe legowiska". Dopiero po kilkudziesięciu latach rozpoczęto odbudowę zniszczonych struktur kościelnych. Wolne od zaburzeń pozostało Mazowsze. W roku 1075 Ziemia Chełmińska znalazła się w granicach nowo utworzonej diecezji płockiej obejmującej tereny północnego Mazowsza. W połowie XII wieku życiem tej diecezji kierował świątobliwy biskup Werner, gorący zwolennik ówczesnych reform rozdzielających sprawy państwowe od spraw kościelnych. Życie zakończył śmiercią męczeńską i rychło został otoczony kultem wiernych. Wraz z nim kultem otoczono jego kapelana, cystersa Benedykta.
Przychodzi wiek XIII, który można nazwać wiekiem świętych. Jedna trzecia polskich świętych wyniesionych na ołtarze pochodzi właśnie z tego wieku! Ten czas wielkiej odnowy w Kościele powszechnym zaowocował i na naszej Ziemi Chełmińskiej. Cystersi z powodzeniem wyruszyli z tej ziemi na wyprawy misyjne w głąb Prus.